Tức giận và thất vọng là những cảm xúc thường gặp ở trẻ, đặc biệt trong giai đoạn mẫu giáo. Hiểu và giúp trẻ xử lý những cảm xúc này là một bước quan trọng để phát triển kỹ năng cảm xúc và xã hội của trẻ. Dựa trên bài viết của Z. Abrams (2023), được đăng tải trên trang Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ (APA), bài viết này chia sẻ những lời khuyên từ các nhà tâm lý học về cách cha mẹ có thể giúp con nhận diện và quản lý cảm xúc một cách lành mạnh.

Giúp trẻ nói lên cảm xúc của mình mà không hành động theo cảm xúc và đưa ra những hậu quả nhất quán có thể giúp chúng điều chỉnh cảm xúc

Trong những năm mẫu giáo, cơn giận dữ là một phần bình thường của cuộc sống. Trẻ ném bát đĩa hoặc giật đồ chơi của nhau vì chúng không có vốn từ vựng hoặc kỹ năng xã hội để diễn tả những gì chúng cảm thấy và cần. Những cơn bộc phát này mang đến cho cha mẹ cơ hội dạy trẻ cách thể hiện và điều chỉnh cảm xúc của mình. Chúng cũng có thể là dấu hiệu của sự căng thẳng. Nghiên cứu tâm lý cho thấy trẻ em có thể hành động như vậy nếu một thành viên trong gia đình bị ốm chẳng hạn hoặc nếu cha mẹ ly hôn .

Giận dữ và hung hăng là điều bình thường nhưng cha mẹ cần phải đáp lại điều đó.

Kenneth Dodge, Tiến sĩ, giáo sư tâm lý học và khoa học thần kinh tại Đại học Duke, người nghiên cứu sự phát triển và phòng ngừa hành vi gây hấn, cho biết: “Đây là thời điểm quan trọng để giải quyết sự tức giận và khả năng tự chủ của trẻ em nhằm đảm bảo sự phát triển lành mạnh và giúp chúng thành công sau này”.

Nếu không được điều trị, các vấn đề về hành vi ở thời thơ ấu có thể khiến trẻ khó thành công hơn ở trường và làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần, bệnh tật và lạm dụng chất gây nghiện sau này trong cuộc sống.

May mắn thay, có nhiều cách đã được chứng minh có thể giúp ích. Nhiều phương pháp tiếp cận, bao gồm chương trình “Kiểm tra gia đình’’ và chuỗi “Những năm đáng kinh ngạc’’, đã được chứng minh là cải thiện khả năng điều tiết cảm xúc, giảm các vấn đề về hành vi và tăng cường hiệu suất ở trường thông qua nhiều thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát. Hướng dẫn sau đây bắt nguồn từ cùng một bằng chứng về hành vi và sự phát triển giúp các chương trình này trở nên hiệu quả.

Đây là lời khuyên từ các nhà tâm lý học về cách giúp trẻ đối phó với sự tức giận và thất vọng:

Dạy trẻ cách bình tĩnh

Trẻ nhỏ thường nổi cơn thịnh nộ vì trẻ muốn thứ gì đó nhưng không biết làm cách nào để có được nó. Hãy thử nắm tay con và cùng nhau hít thở sâu. Nói với con: “Bây giờ con đang cảm thấy hơi tức giận và mẹ cũng vậy. Cả hai chúng ta hãy hít thở sâu để giúp chúng ta bình tĩnh lại, để chúng ta có thể tìm hiểu chuyện gì đang xảy ra”.

Ngoài việc hít thở sâu, cha mẹ có thể dạy các chiến lược điều chỉnh cảm xúc khác , nhà tâm lý học lâm sàng Carolyn Webster-Stratton, Tiến sĩ, người đã phát triển chương trình can thiệp “Những năm đáng kinh ngạc’’ cho biết. Cô đề nghị:

• Đưa ra những cụm từ hữu ích mà trẻ có thể tự nói với mình khi cảm thấy thất vọng: “Tôi có thể làm được. Tôi có thể giữ bình tĩnh và kiên nhẫn.”
• Sử dụng hình ảnh tích cực, chẳng hạn như sách tranh trong đó trẻ vẽ tranh về những nơi mà trẻ cảm thấy bình yên, hạnh phúc và được yêu thương.
• Kết hợp các phương tiện trực quan, chẳng hạn như nhiệt kế, nơi trẻ em có thể hạ thấp “nhiệt độ” cảm xúc của mình từ đỏ xuống xanh.

Giúp trẻ học từ ngữ thể hiện cảm xúc

Khi trẻ học cách để ý và giải thích cảm giác của mình, chúng có thể sử dụng từ ngữ để truyền đạt sự thất vọng thay vì những hành vi tức giận. Mark Greenberg, Tiến sĩ, giáo sư danh dự về phát triển con người và tâm lý học tại Đại học Penn State, cho biết: Cha mẹ có thể dạy những từ mang tính cảm xúc - kiên nhẫn, bình tĩnh, vui vẻ, thất vọng, tức giận, buồn bã - và giúp trẻ liên kết từng thuật ngữ với những cảm giác thể chất đi kèm với cảm xúc đó.

Sau đó, hãy nói ra khi bạn nhận thấy con mình đang trải qua từng cảm xúc, bao gồm cả việc xác nhận và tôn vinh những cảm xúc thoải mái: “Con thực sự kiên nhẫn và bình tĩnh. Đó là một việc khó khăn, nhưng ba mẹ có thể thấy rằng con vẫn tiếp tục cố gắng.”

Đưa ra và giải thích hậu quả

Khi một đứa trẻ cư xử không đúng mực, điều quan trọng là phải đưa ra những hậu quả nhất quán, cùng với lời giải thích, để trẻ biết rằng có mối quan hệ giữa hành vi của chúng và phản ứng đó.

Ví dụ: cha mẹ có thể đưa trẻ vào phòng trong 15 phút hoặc thu hồi một đặc quyền cụ thể, chẳng hạn như một giờ xem TV. Giải thích nguyên nhân dẫn đến hậu quả: “Ba mẹ phạt con 15 phút vì con đã ném đĩa vào tường”.

Tránh những lỗi phổ biến

Phản ứng đối với hành vi sai trái phải vừa phải và nhất quán. Nếu một đứa trẻ thỉnh thoảng bị phạt time-out (ví dụ: đứng ra ngoài, không cho tham gia hoạt động), chứ không phải lúc nào cũng vậy, chúng sẽ không học được rằng hành vi hung hăng sẽ dẫn đến hậu quả. Tránh phản ứng thái quá bằng những hình thức kỷ luật hà khắc, nghiêm khắc , có thể gây tổn hại đến sức khỏe và sự phát triển tinh thần của trẻ.

Biết khi nào cần tìm sự hỗ trợ từ chuyên gia

Hãy nhớ rằng những cơn bộc phát thường xuyên là bình thường ở trẻ em độ tuổi mẫu giáo. Nếu hành vi hung hăng vẫn tiếp diễn, cha mẹ có thể tìm kiếm lời khuyên từ trung tâm sức khỏe tâm thần hoặc những chương trình đào tạo cha mẹ có thực chứng để tìm hiểu thêm về sự khác biệt giữa hành vi bình thường và khuôn mẫu có thể có vấn đề.

Các chương trình đào tạo cha mẹ cũng có thể cải thiện các kỹ năng cảm xúc xã hội, củng cố các mối quan hệ và giúp thiết lập và thực thi các điều dưỡng. Ví dụ:

• Kiểm tra gia đình là một chương trình ngắn gọn hướng dẫn cha mẹ cách đặt ra giới hạn và ứng phó với những hành vi khó khăn ở trẻ nhỏ.
• Những năm đáng kinh ngạc là một loạt chương trình dành cho trẻ em, phụ huynh và nhà giáo dục dạy về sự kết hợp giữa các kỹ năng xã hội, cảm xúc, ngôn ngữ và tính kiên trì.

Việc xem xét bối cảnh của hành vi cũng có thể có ích. Đó có thể là một phản ứng trước một tác nhân gây căng thẳng, chẳng hạn như vụ ly hôn hoặc cái chết của ông bà? Hành vi đó chỉ xảy ra ở nhà hay chỉ ở trường? Nếu hành vi xảy ra trong nhiều bối cảnh và tiếp diễn trong hơn một vài tuần, cha mẹ có thể muốn tìm kiếm sự hỗ trợ từ nhà trị liệu.

Bài viết được chuyển ngữ từ: Abrams, Z. (2023). Here’s advice from psychologists on how to help kids cope with anger and frustration. American Psychological Association. https://www.apa.org/topics/parenting/managing-preschool-aggression