Rối loạn lo âu không chỉ làm suy giảm chất lượng cuộc sống mà còn ảnh hưởng nặng nề đến công việc, học tập và các mối quan hệ xã hội. Các tâm lý gia đóng vai trò quan trọng trong việc giúp bệnh nhân nhận diện nguyên nhân, quản lý triệu chứng và cải thiện sức khỏe tinh thần thông qua liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) và các phương pháp hỗ trợ khác. Với sự đồng hành của tâm lý gia, người mắc rối loạn lo âu có thể từng bước vượt qua nỗi sợ hãi và lấy lại cân bằng cuộc sống.

Vai trò của tâm lý gia trong việc điều trị rối loạn lo âu

Rối loạn lo âu có thể làm suy giảm nghiêm trọng khả năng hoạt động của một người tại nơi làm việc, trường học, trong các tình huống xã hội có thể cản trở các mối quan hệ của một người.

Mọi người đều có lúc lo lắng hoặc cảm thấy lo lắng. Lo lắng là phản ứng bình thường của con người trước những tình huống căng thẳng. Nhưng đối với những người mắc rối loạn lo âu, những nỗi sợ hãi và lo lắng đó không phải là tạm thời. Sự lo lắng của họ vẫn tồn tại và thậm chí có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.

Rối loạn lo âu có thể làm suy giảm nghiêm trọng khả năng hoạt động của một người tại nơi làm việc, trường học và trong các tình huống xã hội. Lo âu cũng có thể cản trở mối quan hệ của một người với các thành viên trong gia đình và bạn bè. Tuy nhiên, may mắn thay, có những phương pháp hỗ trợ hiệu quả cho chứng lo âu.

Trong một số trường hợp, thuốc có vai trò điều trị rối loạn lo âu. Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy trị liệu hành vi, đơn thuần hoặc kết hợp với thuốc là phương pháp điều trị có hiệu quả cao đối với hầu hết những người mắc chứng rối loạn lo âu.

Thấu hiểu sự lo âu

Rối loạn lo âu thường gặp ở cả người lớn và trẻ em. Theo Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, khoảng 18% người trưởng thành ở Hoa Kỳ và 25% thanh thiếu niên từ 13 đến 18 tuổi đều trải qua lo âu. Khoảng 4% người lớn và gần 6% thanh thiếu niên mắc rối loạn lo âu nghiêm trọng.

Có một số dạng rối loạn lo âu chính:

• Rối loạn lo âu lan tỏa: được đặc trưng bởi cảm giác lo lắng hoặc lo lắng dai dẳng. Những người mắc chứng rối loạn này lo lắng về một số vấn đề, chẳng hạn như vấn đề sức khỏe hoặc tài chính và có thể có cảm giác chung rằng điều gì đó tồi tệ sắp xảy ra. Các triệu chứng bao gồm bồn chồn, khó chịu, căng cơ, khó tập trung, khó ngủ và nói chung là cảm giác khó chịu.
• Rối loạn hoảng loạn: được biểu hiện bằng các cơn hoảng loạn tái phát bao gồm các triệu chứng như đổ mồ hôi, run rẩy, khó thở hoặc cảm giác nghẹt thở; tim đập thình thịch hoặc nhịp tim nhanh; và cảm giác sợ hãi. Những cơn hoảng loạn như vậy thường xảy ra đột ngột, không báo trước. Những người trải qua cơn hoảng loạn thường trở nên lo sợ về thời điểm cơn hoảng loạn tiếp theo sẽ xảy ra, điều này có thể khiến họ thay đổi hoặc hạn chế các hoạt động bình thường.
• Ám sợ: là nỗi sợ hãi mãnh liệt về một số vật thể (ví dụ như nhện hoặc rắn) hoặc các tình huống (chẳng hạn như bay trên máy bay) gây khó chịu hoặc xâm phạm.
• Rối loạn lo âu xã hội (còn được gọi là ám ảnh sợ xã hội), những người mắc rối loạn này sợ hãi những tình huống xã hội mà họ có thể cảm thấy xấu hổ hoặc bị phán xét. Họ thường cảm thấy lo lắng khi tham gia các hoạt động xã hội, cảm thấy tự ti trước mặt người khác và lo lắng về việc bị người khác từ chối hoặc xúc phạm. Các triệu chứng phổ biến khác bao gồm khó kết bạn, tránh né các tình huống xã hội, lo lắng nhiều ngày trước một sự kiện xã hội và cảm thấy run rẩy, đổ mồ hôi hoặc buồn nôn khi dành thời gian trong môi trường xã hội.
• Rối loạn ám ảnh cưỡng chế: được đặc trưng bởi những cảm giác và suy nghĩ (ám ảnh) dai dẳng, không thể kiểm soát và các thói quen hoặc nghi lễ (cưỡng chế). Một số ví dụ phổ biến bao gồm việc bắt buộc phải rửa tay vì sợ vi trùng hoặc liên tục kiểm tra lỗi trong công việc.
• Rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD): có thể phát triển sau một sang chấn nghiêm trọng về thể chất hoặc tinh thần như thiên tai, tai nạn nghiêm trọng hoặc phạm tội. Các triệu chứng bao gồm hồi tưởng về sang chấn, ác mộng và những suy nghĩ đáng sợ cản trở thói quen hàng ngày của một người trong nhiều tháng hoặc nhiều năm sau trải nghiệm đau thương.

Gặp tâm lý gia về rối loạn lo âu

Mặc dù có nhiều loại rối loạn lo âu tồn tại nhưng nghiên cứu cho thấy rằng hầu hết đều bị thúc đẩy bởi các quá trình cơ bản tương tự. Những người mắc rối loạn lo âu có xu hướng dễ bị cảm xúc lấn át và họ có xu hướng có những phản ứng đặc biệt tiêu cực trước những cảm giác và tình huống khó chịu đó.

Thông thường, mọi người cố gắng đối phó với những phản ứng tiêu cực đó bằng cách tránh né những tình huống hoặc trải nghiệm khiến họ lo lắng. Thật không may, việc né tránh có thể gây tác dụng ngược và thực sự nuôi dưỡng sự lo âu.

Các nhà tâm lý học được đào tạo về chẩn đoán rối loạn lo âu và hướng dẫn bệnh nhân những cách đối phó lành mạnh hơn, hiệu quả hơn. Một hình thức trị liệu tâm lý được gọi là liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) có hiệu quả cao trong điều trị rối loạn lo âu. Thông qua CBT, các nhà tâm lý học giúp bệnh nhân học cách xác định và quản lý các yếu tố góp phần gây ra sự lo âu của họ.

Thông qua thành phần nhận thức của trị liệu, bệnh nhân học cách hiểu suy nghĩ của họ góp phần như thế nào vào các triệu chứng lo âu của họ. Bằng cách học cách thay đổi những kiểu suy nghĩ đó, họ có thể làm giảm khả năng xảy ra và cường độ của các triệu chứng lo âu.

Với thành phần hành vi, bệnh nhân học các kỹ thuật để giảm các hành vi không mong muốn liên quan đến rối loạn lo âu. Cụ thể, bệnh nhân được khuyến khích tiếp cận các hoạt động và tình huống gây lo lắng (chẳng hạn như nói trước công chúng hoặc ở trong không gian kín) để biết rằng những kết quả mà họ lo sợ (chẳng hạn như mất khả năng suy nghĩ hoặc lên cơn hoảng loạn) chưa chắc đã xảy ra.

Tâm lý trị liệu cho rối loạn lo âu: Nên mong đợi điều gì

Tâm lý trị liệu là một quá trình hợp tác, trong đó các nhà tâm lý học và bệnh nhân làm việc cùng nhau để xác định những mối quan tâm cụ thể và phát triển các kỹ năng và kỹ thuật cụ thể để đối phó với lo âu. Bệnh nhân có thể mong đợi thực hành các kỹ năng mới của mình ngoài các buổi trị liệu để kiểm soát sự lo âu trong những tình huống có thể khiến họ không thoải mái. Tuy nhiên, các nhà tâm lý học sẽ không đẩy bệnh nhân vào những tình huống như vậy cho đến khi họ chắc chắn rằng họ có những kỹ năng cần thiết để đối mặt với nỗi sợ hãi một cách hiệu quả.

Các nhà tâm lý học đôi khi sử dụng các phương pháp khác để điều trị rối loạn lo âu ngoài CBT. Trị liệu tâm lý nhóm, thường liên quan đến một số người cùng mắc rối loạn lo âu, có thể có hiệu quả trong việc điều trị lo âu và cung cấp cho bệnh nhân sự hỗ trợ.

Tâm lý trị liệu gia đình có thể giúp các thành viên trong gia đình hiểu được nỗi lo lắng của người thân và giúp họ học cách tương tác mà không củng cố thói quen lo lắng. Liệu pháp gia đình có thể đặc biệt hữu ích cho trẻ em và thanh thiếu niên mắc rối loạn lo âu.

Rối loạn lo âu có thể điều trị được. Hầu hết các bệnh nhân mắc chứng lo âu đều có thể giảm hoặc loại bỏ các triệu chứng sau vài (hoặc ít hơn) tháng trị liệu tâm lý, và nhiều bệnh nhân nhận thấy sự cải thiện chỉ sau một vài phiên trị liệu. Các nhà tâm lý học được đào tạo chuyên sâu và họ sẽ điều chỉnh kế hoạch điều trị để giải quyết các nhu cầu riêng biệt của từng bệnh nhân. 

Hiệp hội Tâm lý Hoa Kỳ xin chân thành cảm ơn Tiến sĩ Shannon Sauer-Zavala, Tiến sĩ Lynn Bufka và Tiến sĩ C. Vaile Wright vì đã đóng góp cho tờ thông tin này.

*Bài viết được chuyển ngữ từ: Sauer-Zavala, S., Bufka, L., & Wright, V. (2016). How psychologists help with anxiety disorders. American Psychological Association. https://www.apa.org/topics/anxiety/disorders bởi CVTL Đỗ Lễ