Rối loạn nhân cách ái kỷ không chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ xung quanh mà còn gây ra nhiều khó khăn trong cuộc sống hàng ngày. Vậy rối loạn nhân cách ái kỷ là gì và làm thế nào để nhận diện cũng như điều trị hiệu quả? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Rối loạn nhân cách ái kỷ là gì?

Rối loạn nhân cách ái kỷ (tên tiếng Anh là Narcissistic personality disorder - NPD) là một dạng rối loạn sức khỏe tâm thần. Những người mắc phải NPD thường đề cao tầm quan trọng của bản thân, yêu bản thân thái quá, thích được chú ý, ngưỡng mộ và được đối xử đặc biệt. Tỷ lệ xuất hiện ở nam giới nhiều hơn nữ giới và thường bắt đầu ở độ tuổi thiếu niên, có thể phát triển thêm hoặc không.  

Ái kỷ (hay còn gọi là tự luyến) là một đặc điểm và không ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống hay mối quan hệ xung quanh. Trong khi đó, rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng tâm thần và ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh trong cuộc sống. Theo nghiên cứu, một người có nét tự luyến nhưng không hoàn toàn mắc phải rối loạn nhân cách ái kỷ. 

Rối loạn nhân cách ái kỷ gây ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống

Những người mắc phải rối loạn nhân cách ái kỷ thường không có lòng tự trọng cao, thiếu khả năng thấu hiểu, ít hoặc không quan tâm cảm xúc của người khác. Họ thường thất vọng, buồn bã hoặc không vui khi bản thân không nhận được sự quan tâm đặc biệt và sự ngưỡng mộ,  thường có xu hướng hạ thấp giá trị của người khác để duy trì cảm giác vượt trội của bản thân. Nhưng đằng sau lớp mặt nạ tự tin này, họ thường không tự tin vào giá trị bản thân mình, dễ buồn bã bởi những chuyện nhỏ nhặt.

Dấu hiệu nhận biết bệnh ái kỷ?

Tuỳ theo mức độ nghiêm trọng của rối loạn nhân cách ái kỷ có thể có nhiều dấu hiệu khác nhau, điển hình như:

• Có lòng tự tôn và luôn muốn được ngưỡng mộ quá mức
• Luôn cảm thấy mình được hưởng quyền lợi và đối xử đặc biệt
• Mong muốn được công nhận vượt trội ngay cả khi không có thành tích gì
• “Thổi phồng" những thành tựu và tài năng
• Có sự quan tâm và tưởng tượng về những khía cạnh khác nhau như: thành công, quyền lực, sự thông minh, vẻ đẹp hoặc sự tự hoàn thiện.
• Tin rằng mình vượt trội hơn những người khác, đặc biệt và độc đáo, chỉ dành sự quan tâm và thời gian cho những người “đồng đẳng"
• Lòng tự trọng thấp
• Thường xuyên nghi ngờ, tự chỉ trích hoặc cảm thấy trống rỗng
• Bận tâm muốn biết người khác nghĩ gì về mình 
• Có xu hướng chỉ trích hoặc coi thường những người không quan trọng
• Hay mong đợi sự ưu ái đặc biệt, coi những việc người khác làm cho mình là đương nhiên và không cần mình phải lên tiếng hoặc thắc mắc
• Không có khả năng và nhu cầu nhận ra mong muốn của người khác
• Không đáp lại lòng tốt hoặc sự quan tâm mà người khác thể hiện
• Lợi dụng người khác làm điều họ muốn vì mục đích ích kỷ (có ý thức hoặc vô thức)
• Hình thành mối quan hệ với những người giúp nâng cao lòng tự trọng hoặc địa vị của mình.
• Hay ghen tị với người khác, đặc biệt đối với những người thành công và nghĩ rằng người khác cũng ghen tị với họ
• Hành xử kiêu ngạo, hay khoe khoang, tỏ ra tự phụ

Nói năng khinh thường hoặc có hành động hạ thấp người khác.

Những người bệnh ái kỷ thường có lòng tự trọng thấp

Tuy nhiên, những người mắc phải NPD cũng có những khía cạnh khác biệt như:

• Sợ hãi hoặc tránh né sự tổn thương
• Tránh xa người khác để che dấu cảm giác dễ bị tổn thương
• Chủ nghĩa hoàn hảo (có hoặc không có nỗi sợ thất bại)
• Phản ứng bằng sự tức giận khi bị chỉ trích hoặc từ chối
• Giả vờ khiêm tốn để bảo vệ lòng tự trọng hoặc che giấu cảm xúc
• Tránh xa những tình huống có khả năng thất bại, có cảm giác bất an, xấu hổ và sợ bị coi là kẻ thất bại
• Gặp phải những vấn đề lớn trong việc giải quyết căng thẳng và thích nghi với sự thay đổi
• Gặp khó khăn trong việc kiểm soát cảm xúc và hành vi
• Phản ứng bằng sự giận dữ, khinh thường và cố gắng hạ thấp người khác để tỏ ra mình vượt trội

Nguyên nhân dẫn đến rối loạn nhân cách ái kỷ

Rối loạn nhân cách ái kỷ là tình trạng tâm lý phức tạp và khá khó để xác định rõ ràng nguyên nhân gây ra. Tuy nhiên, NPD có thể liên quan đến những lý do sau:

• Do di truyền: Nếu trong gia đình có người mắc phải rối loạn nhân cách ái kỷ thì bạn cũng có nguy cơ cao mắc phải rối loạn này.
• Trải nghiệm tiêu cực thời thơ ấu: Bị chối bỏ, chỉ trích, sang chấn và thiếu sự đồng cảm có thể hình thành nên các triệu chứng của rối loạn nhân cách ái kỷ.
• Phong cách nuôi dạy con cái: Khi cha mẹ nuông chiều con cái quá mức, có thể khiến con trẻ nghĩ rằng mình là “trung tâm của vũ trụ" và luôn đòi hỏi cách đối xử đặc biệt từ người khác. Không những thế, việc nuôi dạy con trẻ như vậy cũng có thể khiến trẻ không học được cách điều chỉnh cảm xúc, gây ra nhiều vấn đề khi mọi thứ không diễn ra theo ý của chúng.
• Yếu tố môi trường: Khi trưởng thành trong môi trường tiêu cực, tiếp xúc nhiều hành vi có nét nhân cách ái kỷ, góp phần khiến tình trạng này phát triển. Bên cạnh đó, nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những cá nhân lớn lên trong trong nền văn hoá coi trọng sự độc lập cá nhân thì rối loạn nhân cách ái kỷ phổ biến hơn. 
• Sinh học thần kinh: Các nghiên cứu hình ảnh não cho thấy những khác biệt nhất định ở người mắc NPD so với người bình thường, có thể liên quan đến các vùng não liên quan đến cảm xúc và nhận thức xã hội.

Phân biệt bệnh rối loạn nhân cách ái kỷ với ái kỷ

Hành vi ái kỷ (hay còn gọi là tự luyến) khác với rối loạn nhân cách ái kỷ. Hầu hết mọi người đều có hành vi tự luyến trong một số trường hợp. Thế nhưng, điều này không có nghĩa họ mắc rối loạn nhân cách ái kỷ. Ái kỷ (tự luyến) là một đặc điểm, còn rối loạn nhân cách ái kỷ là bệnh tâm thần. 

Rối loạn nhân cách ái kỷ là một dạng rối loạn sức khỏe tâm thần

Biến chứng của rối loạn nhân cách ái kỷ

Rối loạn nhân cách ái kỷ thường đi kèm với cái rối loạn tâm thần khác, chẳng hạn như: Rối loạn tâm trạng, rối loạn lượng cực, các rối loạn nhân cách khác (rối loạn nhân cách ranh giới, rối loạn nhân cách chống đối xã hội, rối loạn hình thể, rối loạn sử dụng chất… Nghiêm trọng hơn, khi rối loạn nhân cách ái kỷ đi kèm trầm cảm có thể khiến người bệnh dễ có suy nghĩ và hành vi tự tử. 

Cách chẩn đoán bệnh ái kỷ

Không có bất kỳ xét nghiệm hoặc hình ảnh nào có thể chẩn đoán NPD. Các nhà chuyên môn (thường là bác sĩ tâm thần hoặc tâm lý gia) có thể chẩn đoán rối loạn nhân cách ái kỷ bằng cách nói chuyện, đặt câu hỏi về cuộc sống và cách tương tác của bạn với người khác. Theo Sổ tay chẩn đoán và thống kê các rối loạn tâm thần của Hiệp hội tâm thần Hoa Kỳ (DSM-5-TR™ hoặc DSM-5®), người bệnh phải có ít nhất 5/9 tiêu chí của rối loạn nhân cách ái kỷ thì mới được chẩn đoán mắc bệnh.Bệnh nhân phải có một khuôn mẫu dai dẳng về sự vĩ đại, cần được ngưỡng mộ và thiếu sự đồng cảm. Các triệu chứng phải bắt đầu từ giai đoạn sớm của thời kỳ trưởng thành. 

Mô hình này được thể hiện bằng sự hiện diện của ≥ 5 dấu hiệu:

• Một ý nghĩ phóng đại, vô căn cứ về tầm quan trọng và tài năng của họ (tự cao)
• Sự bận tâm ảo tượng về những thành tựu, ảnh hưởng, quyền lực, trí tuệ, vẻ đẹp hay tình yêu hoàn hảo
• Niềm tin rằng họ là những người đặc biệt và độc đáo và chỉ nên kết hợp với những người có tầm cỡ cao nhất
• Một nhu cầu được ngưỡng mộ vô điều kiện
• Một cảm giác về quyền lực
• Sử dụng người khác để đạt được mục đích của bản thân
• Thiếu sự đồng cảm
• Ghen tị với những người khác và một niềm tin rằng những người khác ghen tị với họ
• Kiêu căng và ngạo mạn

Phương pháp điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ (NPD)

Thường được điều trị theo 2 hướng sau:

Thuốc

Chưa có loại thuốc nào điều trị trực tiếp rối loạn nhân cách ái kỷ, các nhà chuyên môn có thể chỉ định cho bạn một số loại thuốc điều trị các triệu chứng liên quan (như lo lắng, trầm cảm…) và hỗ trợ làm giảm các triệu chứng NPD, bao gồm: Thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu, thuốc chống loạn thần… Tuy nhiên, khi sử dụng cần theo tuân thủ theo chỉ định của bác sĩ và không nên lạm dụng thuốc.

Một số loại thuốc được bác sĩ chỉ định để làm giảm triệu chứng của rối loạn nhân cách ái kỷ

Tâm lý trị liệu

Một số liệu pháp tâm lý trị liệu có thể giúp ích trong quá trình điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ, giúp người mắc NPD làm giảm các biểu hiện của rối loạn nhân cách ái kỷ: nhận ra điểm mạnh & điểm yếu của bản thân, học cách chấp nhận chỉ trích và thất bại, từ bỏ những mục tiêu và mong muốn không thực tế, chấp nhận và duy trì mối quan hệ với người khác… Có thể kể đến một số liệu pháp phổ biến như:

• Liệu pháp hành vi nhận thức (Cognitive behavioral therapy - CBT) 
• Liệu pháp hành vi biện chứng (Dialectical Behavior Therapy - DBT)
• Liệu pháp siêu nhận thức
• Liệu pháp nhóm
• Liệu pháp dành riêng cho cặp đôi hoặc gia đình

Khi nào bạn nên điều trị rối loạn nhân cách ái kỷ?

Người mắc rối loạn nhân cách ái kỷ (NPD) thường gặp nhiều khó khăn trong các mối quan hệ gia đình, tình cảm và xã hội. Mâu thuẫn, bất đồng xảy ra thường xuyên do tính ích kỷ, hành vi thao túng và sự thiếu thấu hiểu người khác. Không chỉ trong cuộc sống cá nhân, NPD còn gây ảnh hưởng lớn đến môi trường công việc. Họ có thể gặp khó khăn trong việc hợp tác, duy trì mối quan hệ với đồng nghiệp, hoặc thậm chí bị phê phán vì hành vi không phù hợp.

Mặc dù bề ngoài tỏ ra tự tin và thành công, người mắc NPD thường xuyên cảm thấy cô đơn, tr