Trên thế giới, tỉ lệ người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa rơi vào khoảng 1,3% dân số. Rối loạn lo âu lan tỏa có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống, khả năng làm việc, học tập và các hoạt động thường ngày khác của mỗi cá nhân.

Rối loạn lo âu lan tỏa là gì?

Rối loạn lo âu lan tỏa (Generalized anxiety disorder) là một dạng rối loạn lo âu, đặc trưng bởi sự lo lắng quá mức cho hầu hết các phương diện trong cuộc sống như gia đình, công việc, sức khỏe… một cách không thể kiểm soát, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất và tinh thần.

Cảm giác lo lắng có bình thường không?

Nhờ cơ chế “Đánh hay Tránh” (Fight or Flight), cảm giác lo lắng có thể bảo vệ ta khỏi nguy hiểm và giúp ta phản ứng nhanh hơn với các vấn đề mang tính khẩn cấp. Vì vậy cảm giác lo lắng là một trải nghiệm rất bình thường và thích đáng trong cuộc sống. Những lo lắng thường gặp có thể bao gồm:

• Khó khăn về tài chính
• Mâu thuẫn trong mối quan hệ
• Về một người thân đang bệnh nặng
• Trễ một cuộc hẹn quan trọng
• Phải gặp gỡ một người chưa quen biết

Cảm giác lo âu là một cảm giác bình thường trong cuộc sống, trong khi rối loạn lo âu lan tỏa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tinh thần của mỗi người

Đây là những loại lo lắng dễ gặp phải trong cuộc sống và bình thường không có ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng lẫn tinh thần chúng ta. Tuy nhiên, nếu như những lo lắng này luôn chiếm đóng suy nghĩ bạn cùng một lúc, mà lại không có cách dừng chúng lại, làm suy yếu khả năng sinh hoạt, làm việc và học tập, cũng như gây suy yếu sức khoẻ thể chất và tinh thần - có thể bạn đang gặp phải chứng rối loạn lo âu lan tỏa.

Dấu hiệu nhận biết

Các triệu chứng của GAD có thể thay đổi theo thời gian, mức độ nghiêm trọng và dựa vào thời điểm mà bạn đang gặp phải căng thẳng. Theo tiêu chuẩn của DSM 5 (Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê các Rối loạn Tâm lý của Hội Tâm lý học Hoa Kỳ), người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa thường có các biểu hiện sau:

• Cảm giác bồn chồn, căng thẳng và khó chịu
• Dễ cảm thấy mệt mỏi, mất sức
• Khó tập trung hoặc não dễ rơi vào trạng thái trống rỗng
• Cáu kỉnh
• Căng cơ
• Các chứng rối loạn giấc ngủ (khó ngủ, ngủ không sâu, ngủ không đủ,….)

Về mặt thể lý dễ xuất hiện một số triệu chứng như:

• Dễ bị giật mình bởi mọi kích thích nhỏ
• Nhiều cơn đau đầu
• Đểnh đoảng
• Buồn nôn, tiêu chảy, hoặc các vấn đề khác liên quan đến tiêu hoá
• Thường xuyên mệt mỏi, mất năng lượng và dễ cáu bẳn
• Căng cơ, đau cơ mà không phải vì chấn thương vận động

Về mặt hành vi, một người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa có thể:

• Né tránh quá mức các hành vi gây căng thẳng
• Đóng băng trong thời gian dài
• Đi tìm sự ghi nhận và trấn an đến mức làm ảnh hưởng đến các công việc khác trong cuộc sống sự trấn an, giảm căng thẳng quá độ dẫn đến ảnh hưởng các nhu cầu khác của cuộc sống

Rối loạn lo âu lan toả có một số triệu chứng đặc trưng về cả thể lý và hành vi

Cách chẩn đoán rối loạn lo âu lan tỏa

Thông thường, một người có thể nhận chẩn đoán là mắc chứng rối loạn lo âu nếu:

• Gặp phải 3/6 biểu hiện nêu trên trở lên (nếu là trẻ nhỏ thì chỉ cần 1 biểu hiện)
• Cảm giác lo âu ở nhiều vấn đề, một cách mất kiểm soát kéo dài trên 6 tháng
• Cơn lo âu khiến người mắc phải bị suy giảm nghiêm trọng các chức năng xã hội, sinh hoạt và làm việc, hoặc các khía cạnh quan trọng khác của cuộc sống
• Cơn lo âu không thể được giải thích tốt hơn bởi một chứng rối loạn khác phù hợp hơn

Để dễ dàng tưởng tượng những khó khăn trên hơn, bạn hãy tự hỏi bản thân một số câu hỏi như sau: 

• Nếu tôi thấy rằng bản thân đang bị cảm giác lo âu xâm lấn và hiện đang có một việc khác quan trọng hơn tôi phải tập trung vào, tôi có thể tạm ngưng được cảm giác lo lắng đó không?
• Những nỗi lo tôi đang mắc phải có khiến tôi cực kì khó chịu và khiến tôi không thể hoàn thành được công việc không?
• Tôi có lo âu quá nhiều đến mức tôi cảm giác như không thể thư giãn không?
• Tôi có để ý rằng thường những điều khiến tôi lo âu hay bị phóng đại lên quá mức không?
• Tôi có đang lo âu quá nhiều, mặc dù những mối lo âu đó không cho được tôi bất kì giải pháp hiệu quả nào trong một thời gian dài không?
• Tôi có tin rằng nếu tôi không lo âu, tôi sẽ là một người vô trách nhiệm hoặc sẽ có một điều gì đó cực kì tồi tệ sẽ xảy ra không?

Nếu hầu hết các câu trả lời này là có, thì có khả năng cao bạn đang có những triệu chứng của chứng rối loạn lo âu lan tỏa.

Ai có thể mắc chứng lo âu lan tỏa?

Tuổi trung bình khởi phát của chứng rối loạn lo âu lan tỏa là 30 tuổi. Các triệu chứng sẽ trầm trọng hóa dần theo thời gian nếu không được phát hiện và hỗ trợ kịp thời. Tuy vậy, bất kì ai cũng có thể mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa. Tại Hoa Kỳ, khoảng 0,9% trẻ vị thành niên mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa. Con số này ở người trưởng thành là 2,9%, và ở người già là 3,1%.  Theo nghiên cứu, nữ giới có khả năng mắc tình trạng này cao gấp đôi hơn nam giới.

Ai cũng có thể là đối tượng của chứng rối loạn lo âu lan tỏa

Hiện chưa có thống kê cụ thể về tỉ lệ người gặp chứng rối loạn lo âu lan tỏa tại Việt Nam. Tuy vậy theo DSM 5-TR, tỉ lệ trung bình người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa trên toàn thế giới rơi vào khoảng 1,3%.

Các rối loạn dễ bị nhầm lẫn với rối loạn lo âu lan tỏa

Các triệu chứng của rối loạn lo âu lan tỏa thường có nhiều điểm tương đồng và chồng chéo lên các rối loạn khác, rất dễ nhầm lẫn với các dấu hiệu với nhau, đặc biệt là các triệu chứng chung một nhóm rối loạn lo âu. Một số rối loạn khác có thể bị chẩn đoán nhầm thành chứng rối loạn lo âu bao gồm:

• Rối loạn lo âu xã hội (social anxiety disorder): Người mắc rối loạn lo âu xã hội thường có lo âu tập trung vào việc phải đối diện với các tình huống xã hội, nơi mà họ phải trình diện bản thân và có thể bị đánh giá bởi những người khác. Trong khi đây không phải/chỉ là một phần mối lo của người mắc chứng lo âu lan tỏa.
• Rối loạn lo âu chia ly (Separation anxiety disorder): Thường chỉ có cơn lo âu kịch liệt khi phải đối mặt với các tình thế bị bắt buộc phải xa cách với đối tượng gắn bó của họ (có thể là phụ huynh nếu là trẻ nhỏ, hoặc người yêu/bạn bè thân thiết ở người lớn). Người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa có thể cũng sẽ lo âu đến những vấn đề khác trong cuộc sống.
• Rối loạn lo âu bệnh tật và rối loạn dạng cơ thể (Somatic symptom disorder): tương tự các chứng rối loạn lo âu cụ thể khác, rối loạn lo âu bệnh tật và rối loạn dạng cơ thể thường chỉ tập trung vào các triệu chứng bệnh lý trên cơ thể và lo lắng quá mức về vấn đề sức khỏe của họ.

Các chứng rối loạn lo âu thường có nhiều điểm tương đồng và chồng chéo lên nhau. Tuy vậy, cách điều trị và hỗ trợ sẽ có nhiều điểm khác biệt.

Nguyên nhân và biểu hiện các chứng rối loạn này đều có những khác biệt nhất định. Vì vậy việc trị liệu, hỗ trợ cũng sẽ có những tính chất đặc thù riêng. Chúng tôi khuyến nghị bạn có thể kết nối với các trung tâm tâm lý để có thể kết nối được với những chuyên gia phù hợp, từ đó có thể xác định rõ bản thân đang gặp rối loạn gì, cũng như có kế hoạch trị liệu hiệu quả và hợp lý.

Nguyên nhân

Như những chứng rối loạn tâm lý khác, chứng rối loạn lo âu không thể được xác định bằng một tác nhân duy nhất. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ và tiên lượng có thể bao gồm:

• Yếu tố khí chất :Những xu hướng tính khí thường liên quan đến rối loạn lo âu lan tỏa thường bao gồm: Ức chế hành vi, né tránh những tổn thương quá mức, dễ lệ thuộc vào phần thưởng, dễ chú ý đến các mối đe dọa…
• Yếu tố môi trường: Những khó khăn và sang chấn thời thơ ấu, cũng như những phương pháp nuôi dạy chưa lành mạnh của phụ huynh (ví dụ: bảo bọc và/hoặc kiểm soát trẻ quá mức, khuyến khích trẻ né tránh các hoàn cảnh khó khăn quá nhiều) cũng thường có liên quan đến rối loạn lo âu lan tỏa.
• Yếu tố di truyền và sinh lý: Một phần ba nguy cơ mắc rối loạn lo âu lan tỏa là do yếu tố di truyền và yếu tố trùng lặp với nguy cơ liên quan đến các cảm xúc tiêu cực (rối nhiễu thần kinh) và được chia sẻ với các rối loạn lo âu và khí sắc khác, đặc biệt là rối loạn trầm cảm chính.

Phương pháp điều trị và hỗ trợ

Liệu pháp tâm lý 

Hầu hết các phương pháp trị liệu tâm lý đều có tác dụng với rối loạn lo âu lan tỏa. Ví dụ như liệu pháp CBT có thể hướng dẫn người mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa có những góc nhìn, hành vi và phản ứng khác đi để giảm đi cảm giác lo âu. Trong khi liệu pháp thân chủ trọng tâm tập trung vào việc hỗ trợ thân chủ dung hòa được những mâu thuẫn nội tâm, từ đó có thể giải tỏa cảm giác lo âu quá mức và cân bằng được cuộc sống.

Tìm đến chuyên viên tâm lý để có thể đồng hành, hỗ trợ bạn trong việc điều trị rối loạn lo âu lan toả.

Thuốc  

Một số thuốc có thể có tác dụng với chứng rối loạn lo âu lan tỏa bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm: thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRIs) và thuốc ức chế hấp thu norepinephrine (SNRIs)
• Thuốc giảm lo âu như benzodiazepines hoặc buspirone

Những loại thuốc này  có thể gây ra tác dụng phụ như đau đầu, buồn nôn, hoặc mất ngủ. Việc sử dụng không đúng cách hoặc lạm dụng thuốc có thể dẫn đến nghiện thuốc hoặc các rối loạn tâm lý, thần kinh khác. Do đó, vui lòng tham khảo ý kiến tuân thủ nghiêm ngặt chỉ dẫn của bác sĩ/các nhà chuyên môn uy tín trước khi sử dụng bất kì loại thuốc nào.

Tham gia các nhóm hỗ trợ

Một số người mắc các chứng rối loạn lo âu có thể hưởng lợi từ việc tham gia các nhóm hỗ trợ nào đó và chia sẻ những khó khăn, cũng như thành công với nhau. Tuy nhiên, cần tiếp nhận lời khuyên từ các nhóm hỗ trợ một cách thận trọng và lưu ý rằng việc này không thay thế cho việc tham vấn trị liệu và các khuyến nghị điều trị từ bác sĩ.

Việc tham gia các nhóm hỗ trợ trong điều trị rối loạn lo âu lan toả là điều nên làm, Tuy nhiên, việc này không thay thế cho việc điều trị trực tiếp.

Có thể làm gì cho bản thân và người khác mắc chứng rối loạn lo âu lan tỏa?

Bạn có thể tham khảo một số phương pháp hỗ trợ cho bản thân hoặc những người mắc phải rối loạn lo âu lan toả qua những cách sau: 

Tìm hiểu thông tin: