Tâm lý trị liệu là gì?

Tâm lý trị liệu (Psychotherapy) là thuật ngữ chung chỉ những phương pháp can thiệp vào sức khoẻ tâm thần của thân chủ, nhằm điều chỉnh lại các vấn đề cảm xúc, nhận thức hoặc hành vi. Tâm lý trị liệu áp dụng những phương pháp khác nhau để hỗ trợ thân chủ tìm ra được nguyên nhân, nguồn gốc gây ảnh hưởng đến cảm xúc, hành vi, nghiêm trọng hơn có thể dẫn đến tự sát

Theo Viện Sức khỏe Tâm thần Quốc gia, hơn một phần tư người Mỹ trưởng thành mắc trầm cảm, lo âu hoặc các rối loạn tâm thần khác trong bất cứ một giai đoạn nào. Bên cạnh những người cần hỗ trợ để đối phó với một căn bệnh nghiêm trọng bao gồm suy giảm thể chất hoặc cai nghiện thuốc lá, vẫn còn những người khác phải vật lộn để đối phó với những rắc rối trong mối quan hệ, mất việc làm, cái chết của người thân, căng thẳng, lạm dụng chất hoặc các vấn đề khác. Các vấn đề này có thể trở nên tồi tệ hơn.

Liệu pháp tâm lý là gì?

Các chuyên viên tâm lý có thể hỗ trợ bạn vượt qua những vấn đề kể trên. Thông qua trị liệu tâm lý, các chuyên viên tâm lý hỗ trợ con người ở mọi độ tuổi sống hạnh phúc hơn, lành mạnh hơn và hiệu quả hơn.

Trong trị liệu tâm lý, nhà tâm lý áp dụng những phương pháp dựa trên bằng chứng khoa học, từ đó hỗ trợ con người phát triển lành mạnh, có nhiều thói quan hiệu quả hơn. Một số tiếp cận có thể hỗ trợ các cá nhân làm việc với những vấn đề của họ, bao gồm nhận thức hành vi, liên cá nhân và các loại trị liệu bằng lời nói khác.

Trị liệu tâm lý dựa trên mối tương quan giữa một thân chủ với một nhà tâm lý. Căn cứ vào đối thoại, liệu pháp tâm lý cung cấp một môi trường cho phép bạn trò chuyện cởi mở với một người khách quan, trung dung và không phán xét. Thân chủ và nhà tâm lý làm việc cùng nhau để xác định và thay đổi các kiểu suy nghĩ và hành vi đang cản trở bạn cảm thấy hạnh phúc. 

Khi kết thúc tiến trình, thân chủ được hỗ trợ tự tìm ra hướng giải quyết vấn đề, luyện tập những kỹ năng mới, từ đó bạn có thể đối phó tốt hơn với thử thách phát sinh trong tương lai.

Khi nào nên cân nhắc tìm đến tâm lý trị liệu?

Hiện nay có rất nhiều định kiến sai lầm về trị liệu tâm lý, do vậy chúng ta có thể không sẵn lòng và miễn cưỡng tiếp cận hình thức hỗ trợ này. Ngay cả khi chúng ta đã biết về thực tế thay vì chỉ nghe qua, ta cũng có thể cảm thấy lo lắng khi tự mình trải nghiệm tham vấn - trị liệu tâm lý. Tuy nhiên, việc vượt qua sự lo lắng cũng có phần thưởng của nó, khi nào chất lượng cuộc sống không như bạn mong muốn, trị liệu tâm lý có thể hỗ trợ và có ích với bạn.

Bạn nên tìm đến chuyên viên tâm lý sớm khi thấy bản thân có những dấu hiệu bất ổn về cảm xúc, hành vi. (Nguồn ảnh: Internet) 

Một số người tìm đến trị liệu tâm lý bởi họ trải qua cảm giác trầm buồn, lo lắng, cáu gắt - tức giận quá mức một cách trường diễn. Một số người khác có thể muốn được hỗ trợ vì 1 căn bệnh mãn tính đang ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất hoặc tinh thần. Cũng có những người khác có thể có vấn đề ngắn hạn mà họ cần trợ giúp trong việc định hướng. Họ có thể trải qua một vụ ly hôn, đối mặt với “chiếc tổ trống” (empty nest) của mình, cảm thấy bị choáng ngợp khi làm một công việc mới hoặc trải qua đau khổ từ việc mất người thân.

Một vài dấu hiệu cho thấy cá nhân có thể nhận được những lợi ích từ trị liệu tâm lý bao gồm:

• Cá nhân đang cảm thấy choáng ngợp, cảm giác bất lực và buồn bã kéo dài
• Vấn đề của cá nhân không có vẻ sẽ trở nên tốt hơn cho dù đã nỗ lực và nhận sự hỗ trợ từ bạn bè và gia đình
• Cá nhân cảm thấy khó khăn trong việc tập trung vào công việc hoặc các hoạt động thường ngày
• Cá nhân lo lắng thái quá, cảm giác những điều tồi tệ nhất đang chực chờ hoặc thường xuyên ở trong trạng thái căng thẳng
• Cá nhân có những hành động gây hại cho người khác như uống quá nhiều rượu bia, sử dụng chất gây nghiện hoặc cáu gắt

Có những loại hình trị liệu tâm lý nào?

Hiện nay có rất nhiều các cách tiếp cận tâm lý trị liệu khác nhau. Nhà tâm lý thường dựa trên một hoặc nhiều trong số các cách tiếp cận, quan điểm, học thuyết. Mỗi quan điểm học thuyết hoạt động như một lộ trình giúp nhà tâm lý hiểu bệnh nhân/thân chủ và các vấn đề của họ từ đó phát triển những kế hoạch can thiệp.

Hình thức trị liệu mà bạn nhận được còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố: tình hình nghiên cứu tâm lý hiện tại, định hướng lý thuyết của nhà tâm lý và điều gì phù hợp nhất với tình huống của bạn.

Định hướng lý thuyết của nhà tâm lý sẽ ảnh hưởng đến những gì diễn ra trong phòng tâm lý trị liệu. Nhà tâm lý sử dụng liệu pháp trị liệu nhận thức hành vi dựa trên tiếp cận liên quan đến các bài tập thực hành để can thiệp. Nhà tâm lý có thể yêu cầu thân chủ/bệnh nhân thực hiện một số hoạt động được thiết kế nhằm mục đích phát triển các kỹ năng đối phó hiệu quả. Cách tiếp cận này thường sẽ có các hoạt động về nhà.

Nhà tâm lý có thể yêu cầu thu thập thêm một số thông tin, chẳng hạn như ghi lại phản ứng khi một tình huống cụ thể xảy ra hoặc tập luyện một vài những kỹ năng mới giữa các phiên làm việc, ví dụ như khuyến khích thân chủ/bệnh nhân mắc chứng sợ thang máy thực hành nhấn nút thang máy.

Có nhiều liệu pháp tâm lý trị liệu khác nhau, phù hợp với từng nhu cầu của mỗi cá nhân. (Nguồn ảnh: Internet)

Để đối chiếu, cách tiếp cận tâm động học và nhân văn thường tập trung vào lời nói hơn là hành động. Thân chủ/bệnh nhân dành ra rất nhiều phiên làm việc để bàn luận về những trải nghiệm đầu tiên, sơ khai của mình, từ đó thân chủ/bệnh nhân và nhà tâm lý hiểu rõ hơn về nguyên nhân gốc rễ của những vấn đề hiện tại.

Nhà tâm lý cũng có thể kết hợp nhiều yếu tố từ các cách tiếp cận khác nhau. Trên thực tế, hầu hết người thực hành không ràng buộc bản thân trong bất kỳ cách tiếp cận nào. Thay vào đó, họ kết hợp các yếu tố từ các cách tiếp cận và điều chỉnh phương pháp trị liệu tùy theo nhu cầu của từng thân chủ/bệnh nhân. Điều quan trọng cần biết là liệu nhà tâm lý làm việc với bạn có chuyên môn trong lĩnh vực bạn đang cần được hỗ trợ hay không và liệu nhà tâm lý đó có cảm thấy họ có thể đồng hành hỗ trợ cùng bạn hay không.

Bài viết được chuyển đổi, bổ sung tham khảo từ “American Psychological Association. (2012). Understanding psychotherapy and how it works. American Psychological Association” https://www.apa.org/topics/psychotherapy/understanding được dịch bởi Chuyên viên tâm lý Đỗ Lễ và biên tập bởi Trinh Mai Phạm.