TRẦM CẢM SAU SINH: NGUYÊN NHÂN, DẤU HIỆU VÀ GIẢI PHÁP. 

Trầm cảm sau sinh là vấn đề dễ xảy ra đối với phụ nữ vừa trải qua quá trình mang thai và làm mẹ. Do chịu ảnh hưởng khá nhiều về sự thay đổi thể chất, ngoại hình, tâm lý, đối mặt với nhiều vấn đề khác như chăm con, mối quan hệ giữa chồng và gia đình,... làm cho tỉ lệ phụ nữ mắc trầm cảm sau sinh càng ngày càng tăng.

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh (Postpartum Depression - PPD) là một dạng rối loạn tâm lý lâm sàng, chủ yếu là bị thay đổi về mặt cảm xúc, tâm lý và hành vi sau khi sinh con. Theo nghiên cứu, ba tháng đầu sau khi sinh là thời điểm phụ nữ dễ bị trầm cảm nhất, tỷ lệ mắc phải trầm cảm sau sinh dao động từ 13 - 19%. Đối với những người từng bị trầm cảm sau sinh, tỷ lệ mắc phải lên đến 30% cho mỗi lần mang thai. 

Trầm cảm sau sinh có thể diễn ra ở mức độ nhẹ, vừa hoặc nặng. Trung bình, các triệu chứng có thể xuất hiện trong vòng một tuần sau khi sinh hoặc thậm chí kéo dài đến một năm sau đó. Do đó, khi nhận thấy có bất kỳ triệu chứng nào xuất hiện, bạn nên tham khảo một vài biện pháp can thiệp để tránh tình trạng ngày càng nặng hơn và hạn chế nguy cơ về sau. 

Dấu hiệu của trầm cảm sau sinh

Nhiều người thường nhầm lẫn giữa “trầm cảm sau sinh" và “hội chứng Baby Blues". Baby Blues là tình trạng phụ nữ sau sinh bị thay đổi tâm trạng như cảm giác lo lắng, buồn bã và kiệt sức, thường kéo dài trong hai tuần đầu sau khi sinh. Do khi mới làm mẹ, phụ nữ đôi khi sẽ cảm thấy “chưa quen" với việc chăm sóc con cái, nên dễ dẫn đến tình trạng mệt mỏi và choáng ngợp. Mặt khác, khi tình trạng này kéo dài hơn hai tuần sau khi sinh có thể là dấu hiệu của trầm cảm sau sinh. 

Dấu hiệu của phụ nữ bị trầm cảm sau sinh đôi khi rất khó nhận biết, tuy nhiên gia đình có sản phụ mới sinh cần quan tâm đến những biểu hiện như sau: 

• Phụ nữ bị thay đổi tâm trạng, cảm xúc: chán nản, ủ rủ, dễ cáu gắt, tức giận, khó chịu, mệt mỏi...
• Khóc nhiều, bật khóc cách vô thức
• Rối loạn ăn uống: ăn quá ít/ quá nhiều, chán ăn…
• Rối loạn giấc ngủ: mất ngủ, ngủ quá nhiều…
• Hay tự cô lập mình: ít nói chuyện, xa lánh với mọi người
• Hành động, suy nghĩ, phản ứng chậm và lặp lại
• Luôn lo lắng, sợ hãi mình không phải là người mẹ tốt
• Suy giảm trí nhớ, giảm khả năng tập trung, khó quyết định
• Có suy nghĩ tự hại (bản thân và em bé)
• Chán ghét hoặc không hứng thú với con mình
• Chán ghét các hoạt động xung quanh, kể cả các hoạt động yêu thích thường ngày. 
• Thường xuyên suy nghĩ về các chết/tự tử

Trầm cảm sau sinh là tình trạng rối loạn tâm thần khá phổ biến đối. Theo nghiên cứu, có tới 75% số người bị hội chứng Baby Blues, 15% trong số đó bị trầm cảm sau sinh và một số ít dễ bị loạn thần sau sinh.  

Người mẹ phải đối diện với những khó khăn trong những ngày đầu làm mẹ

Nguyên nhân gây ra trầm cảm sau sinh

Hiện nay, khoa học vẫn chưa biết được nguyên nhân chính xác gây nên trầm cảm sau sinh. Tuy nhiên, có một số yếu tố sau có thể ảnh hưởng đến tình trạng này. 

Thay đổi nội tiết tố

Sự thay đổi đột ngột của nội tiết tố, đặc biệt là nội tiết tố sinh dục (Estrogen, Progesterone, Testosterone - ba loại hormon chịu trách nhiệm chính). Trong khi mang thai, cơ thể sản xuất ra lượng lớn hormon Estrogen và Progesterone - hai hormon này là chìa khóa để tạo ra Dopamine và Serotonin - chất dẫn truyền thần kinh trong não giúp người phụ nữ cảm thấy vui vẻ và thư thái. Tuy nhiên khi em bé chào đời, nồng độ Estrogen và Progesterone sẽ sụt giảm nghiêm trọng (rối loạn nội tiết tố sau sinh), người mẹ sẽ cảm thấy chán nản, tâm trạng thất thường, ngủ không ngon giấc, chán ăn, trầm cảm và lo lắng, luôn có cảm giác muốn khóc. 

Yếu tố tâm lý

Phụ nữ có tiền sử rối loạn tâm lý hoặc trầm cảm, đặc biệt là trong khoảng thời gian trước hoặc trong khi mang thai có nguy cơ cao mắc trầm cảm sau sinh hơn những đối tượng khác. 

Bên cạnh đó, tình trạng hôn nhân cũng ảnh hưởng một phần đến tâm lý của người phụ nữ khi mang thai, đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh của phụ nữ. Theo nghiên cứu, những phụ nữ gặp trục trặc trong hôn nhân khi mang thai có tỷ lệ mắc trầm cảm sau sinh cao hơn đáng kể. Điều này xuất phát từ cảm giác cô đơn và thiếu vắng sự hỗ trợ tinh thần từ phía bạn đời hoặc gia đình. 

Yếu tố tâm lý ảnh hưởng rất nhiều trong quá trình mang thai và sinh nở của phụ nữ

Phụ nữ sau sinh nếu không nhận được sự quan tâm, chia sẻ từ người thân, gia đình, bạn đời dễ cảm thấy tủi thân và đau buồn khiến tình trạng này dễ xảy ra hơn. Mối quan hệ vợ chồng và sự hỗ trợ từ người chồng là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của phụ nữ sau sinh. Sự quan tâm, chia sẻ và giúp đỡ từ người chồng sẽ giúp giảm bớt căng thẳng, từ đó góp phần hạn chế nguy cơ trầm cảm sau sinh.

Yếu tố sức khỏe thể chất

Phụ nữ vừa mới “vượt cạn"  thường có sức khỏe khá yếu, họ phải mất thời gian khoảng một vài tuần để phục hồi, ở những sản phụ sinh con bằng phương pháp mổ thì thời gian có thể kéo dài hơn. Khi sức khỏe bị giảm sút: cơ thể mệt mỏi, thiếu ngủ… khiến cho sản phụ gặp khó khăn, luôn cảm thấy khó chịu, cáu gắt, làm tăng cảm giác chán ghét bản thân và cả em bé. Lâu dần khiến cho bản thân dễ mắc phải trầm cảm. 

Yếu tố kinh tế

Tình trạng kinh tế không ổn định: hoàn cảnh sống chật chội, thiếu thốn về vật chất, kinh tế không ổn định… khiến cho phụ nữ phải lo lắng, suy nghĩ nhiều cũng làm tăng nguy cơ trầm cảm sau sinh. 

Yếu tố khác

Bên cạnh những yếu tố vừa kể trên, phụ nữ trầm cảm sau sinh cũng do những lý do sau:

• Chưa chuẩn bị tinh thần để mang thai: không có kế hoạch hoặc có nhiều cảm xúc lẫn lộn về việc mang thai 
• Độ tuổi còn trẻ (tuổi càng trẻ thì tỷ lệ mắc phải trầm cảm càng cao)
• Có tiền sử gia đình có người bị rối loạn tâm thần
• Trải qua sự kiện/biến cố căng thẳng trong quá trình mang thai hoặc sinh nở, như: bệnh tật, cái chết/bệnh tật của người thân, sinh khó hoặc khẩn cấp, sinh non…
• Lo ngại về ngoại hình: tăng hoặc sụt cân mất kiểm soát
• Đã trải qua một sự kiện căng thẳng trong quá trình mang thai hoặc sinh nở, bao gồm bệnh tật cá nhân, cái chết hoặc bệnh tật của người thân, ca sinh khó hoặc khẩn cấp, sinh non hoặc bệnh tật hoặc dị tật bẩm sinh ở trẻ sơ sinh (trẻ sinh ra dễ bệnh, dị tật bẩm sinh…)
• Phụ nữ làm mẹ đơn thân, sống một mình hoặc không nhận được sự giúp đỡ (về mặt tinh thần, vật chất…)
• Nhiều con: Phụ nữ dễ mắc phải trầm cảm trong những lần sinh con sau
• Xung đột gia đình, hôn nhân

Hậu quả

Mặc dù trầm cảm sau sinh là tình trạng phổ biến và nghiêm trọng trên toàn thế giới, khoảng 80% trường hợp không được chẩn đoán và điều trị. Bệnh lý này gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến mẹ và con, điển hình:  

• Ảnh hưởng lên mẹ: Khi bị trầm cảm sau sinh, người mẹ rất dễ bị sụt cân, suy nhược thần kinh, nghiêm trọng hơn có thể có dấu hiệu hoang tưởng, có ý nghĩ tự tử, tự hại, rối loạn tâm thần và luôn muốn tìm cách trả thù hay đối phó với những người muốn đến gần mình. Song song đó, việc bị trầm cảm sau sinh khiến cho người mẹ không đủ tâm trí để chăm sóc gia đình và con trẻ, làm cho gia đình luôn trong trạng thái căng thẳng, ngột ngạt. Thậm chí, có những bà mẹ còn nghĩ con mình bị ma quỷ nhập nên tìm cách trừ tà, hại đến tính mạng của bé. Thực tế đã chứng minh, có rất nhiều vụ việc đau lòng xảy ra khi phụ nữ bị trầm cảm sau sinh con.
• Ảnh hưởng đến em bé: Con của những bà mẹ bị trầm cảm sau sinh dễ gặp phải nhiều vấn đề về sự phát triển thể chất (hay ốm vặt, thiếu cân và còi cọc), phát triển về tình cảm (khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc, hình thành các mối quan hệ và xây dựng lòng tự trọng), gặp khó khăn trong việc phát triển nhận thức (chậm phát triển, khó khăn trong việc học tập, ghi nhớ và giải quyết vấn đề), xã hội (giao tiếp và hoà nhập)...

Ngoài ra, trầm cảm sau sinh cũng ảnh hưởng ít nhiều đến các thành viên trong gia đình, đặc biệt là các ông bố. Khi có sự căng thẳng trong gia đình kéo dài, lâu dần cảm xúc và tâm lý của những người liên quan cũng bị ảnh hưởng, rất dễ dẫn đến trầm cảm và các dạng rối loạn tâm lý khác. 

Giải pháp

Trầm cảm sau sinh có thể điều trị được, bao gồm: trị liệu tâm lý, dùng thuốc hoặc kết hợp cả hai tuỳ theo mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Tâm lý trị liệu

Một số loại trị liệu tâm lý (còn gọi là liệu pháp trò chuyện hoặc tham vấn, giúp họ học cách điều chỉnh tư duy và hành vi, đồng thời thay đổi những thói quen tiêu cực góp phần gây ra trầm cảm. 

• Trị liệu hành vi nhận thức (CBT): Với liệu pháp này, phụ nữ sẽ học được cách thách thức, thay đổi những suy nghĩ và hành vi tiêu cực. Từ đó cải thiện tâm trạng, giảm bớt lo âu và hướng đến lối sống tích cực hơn. CBT có thể được thực hiện riêng lẻ hoặc theo nhóm, tạo nên môi trường hỗ trợ và đồng hành.
• Trị liệu giữa các cá nhân (IPT): IPT nhằm mục đích giúp đối tượng cải thiện kỹ năng giao tiếp trong các mối quan hệ, hình thành mạng lưới hỗ trợ xã hội và phát triển những kỳ vọng thực tế, để giải quyết tốt hơn các cuộc khủng hoảng hoặc các vấn đề khác góp phần gây ra chứng trầm cảm của họ.

Bạn có thể tham khảo liệu pháp tâm lý trong điều trị trầm cảm

Liệu pháp tâm lý là một quá trình, đòi hỏi sự kiên trì và nỗ lực từ cả hai phía: chuyên gia và thân chủ. Việc lựa chọn phương pháp trị liệu phù hợp cần được thực hiện bởi chuyên gia tâm lý, dựa trên đánh giá cụ thể về tình trạng của mỗi người. Việc kết hợp liệu pháp tâm lý với các phương pháp điều trị khác như sử dụng thuốc hoặc thay đổi lối sống có thể mang lại hiệu quả tối ưu.

Thuốc

Thuốc dùng điều trị trầm cảm (thuốc chống trầm cảm) có thể điều trị trầm cảm sau sinh một cách hiệu quả, có thể sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với liệu pháp tâm lý. Thuốc chống trầm cảm hoạt động bằng cách thay đổi cách não sản xuất hoặc sử dụng một số hóa chất liên quan đến tâm trạng hoặc căng thẳng. Từ đó giúp cải thiện tâm trạng, giấc ngủ, thèm ăn và khả năng tập trung.

Tuy nhiên, bạn cần lưu ý rằng thuốc nào cũng có thể đi kèm với tác dụng phụ. Do đó, điều quan trọng là bạn cần trao đổi cẩn thận với bác sĩ trước khi bắt đầu hoặc ngừng sử dụng bất kỳ loại thuốc nào.  

Bên cạnh việc sử dụng thuốc và liệu pháp tâm lý, bạn cũng thay đổi lối sống lành mạnh như: thường xuyên tham gia các hoạt động thể chất, cải thiện chế độ ăn uống lành mạnh, nghỉ ngơi đầy đủ và dành thời gian cho bản thân… giúp cải thiện sức khỏe, tinh thần và hỗ trợ việc điều trị trầm cảm thuận lợi hơn.

Văn phòng Tâm lý 3C là cơ sở cung cấp dịch vụ chuyên về tham vấn - trị liệu tâm lý. Với đội ngũ chuyên viên tâm lý chuyên nghiệp, kiến thức chuyên môn sâu rộng và kinh nghiệm thực tiễn phong phú; các chuyên viên tại 3C lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành cùng bạn “vượt qua" những khó khăn tâm lý. Bên cạnh đó, 3C cung cấp nhiều phương pháp trị liệu tâm lý phù hợp với từng cá nhân và tình trạng cụ thể, giúp bạn tìm kiếm giải pháp trị liệu phù hợp nhất cho từng cá nhân và tình trạng cụ thể. Khi trị liệu tại 3C, bạn bạn luôn được đảm bảo sự tôn trọng, bảo mật thông tin và sự hỗ trợ tận tâm từ đội ngũ chuyên viên. 

Trầm cảm sau sinh không quá khó để điều trị, điều quan trọng là bạn nên tìm kiếm sự giúp đỡ từ sớm nếu nhận thấy bản thân/những người xung quanh đang gặp phải những dấu hiệu của trầm cảm. Việc phát hiện và điều trị sớm là vô cùng quan trọng để giúp người mẹ hồi phục, có đủ sức khỏe thể chất và cả sức khoẻ tinh thần tốt nhất để chăm sóc con cái và gia đình.